6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun madde 19 ve devamında düzenlenen ikamet iznine ilişkin hükümler uyarınca; Türkiye’de, vizenin veya vize muafiyetinin tanıdığı süreden ya da doksan günden fazla kalacak yabancıların ikamet izni almaları zorunludur. İkamet izni, altı ay içinde kullanılmaya başlanmadığında geçerliliğini kaybeder.

Kısa Dönem İkamet İzni

Kanun’da kısa dönem ikamet izni verilebilecek kişiler açıkça belirtilmiş olup bunlar şu şekildedir:

  • Bilimsel araştırma amacıyla gelecekler
  • Türkiye’de taşınmaz malı bulunanlar
  • Ticari bağlantı veya iş kuracaklar
  • Hizmet içi eğitim programlarına katılacaklar
  • Türkiye Cumhuriyeti’nin taraf olduğu anlaşmalar ya da öğrenci değişim programları çerçevesinde eğitim veya benzeri amaçlarla gelecekler
  • Turizm amaçlı kalacaklar
  • Kamu sağlığına tehdit olarak nitelendirilen hastalıklardan birini taşımamak kaydıyla tedavi görecekler
  • Adli veya idari makamların talep veya kararına bağlı olarak Türkiye’de kalması gerekenler
  • Aile ikamet izninden kısa dönem ikamet iznine geçenler
  • Türkçe öğrenme kurslarına katılacaklar
  • Kamu kurumları aracılığıyla Türkiye’de eğitim, araştırma, staj ve kurslara katılacaklar
  • Türkiye’de yükseköğrenimini tamamlayanlardan mezuniyet tarihinden itibaren altı ay içinde müracaat edenler
  • Türkiye’de çalışmayan ancak Cumhurbaşkanınca belirlenecek kapsam ve tutarda yatırım yapacaklar ile bunların yabancı eşi, kendisinin ve eşinin ergin olmayan veya bağımlı yabancı çocuğu
  • Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti vatandaşları

Kanun uyarınca Türkiye’de çalışmayan ancak Cumhurbaşkanınca belirlenecek kapsam ve tutarda yatırım yapacaklar, bunların yabancı eşi, kendisinin ve eşinin ergin olmayan veya bağımlı yabancı çocuğu ile Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti vatandaşlarına ikamet izinleri en fazla beşer yıllık sürelerle verilebilir. Bunlar hariç olmak üzere kısa dönem ikamet izni her defasında en fazla ikişer yıllık sürelerle verilebilir.

Ayrıca Kanun’a göre Türkçe öğrenme kurslarına katılacaklara en fazla iki defa kısa dönem ikamet izni verilebilir. Türkiye’de yükseköğrenimini tamamlayanlardan mezuniyet tarihinden itibaren altı ay içinde müracaat edenlere ise bir defaya mahsus olmak üzere en fazla bir yıl süreli ikamet izni verilebilir.

Kanunda bahsi geçen bu kişilerin kısa dönem ikamet izni alabilmeleri için birtakım şartlar öngörülmüştür. Buna göre;

  • 31 inci maddenin birinci fıkrasında sayılan gerekçelerden biri veya birkaçını ileri sürerek talepte bulunmak ve bu talebiyle ilgili bilgi ve belgeleri ibraz etmek
  • 7’nci madde kapsamına girmemek
  • Genel sağlık ve güvenlik standartlarına uygun barınma şartlarına sahip olmak
  • İstenilmesi hâlinde, vatandaşı olduğu veya yasal olarak ikamet ettiği ülkenin yetkili makamları tarafından düzenlenmiş adli sicil kaydını gösteren belgeyi sunmak
  • Türkiye’de kalacağı adres bilgilerini vermek

Şartlarını haiz kişilere ancak kısa dönem ikamet izni verilebilir.

Kanun yalnızca ikamet izni verilebilmesinin şartlarını düzenlememiş olup aynı zamanda kısa dönem ikamet izninin reddi, iptali veya uzatılmaması hallerine ilişkin şartları da hüküm altına almıştır.

  • 32’nci maddede aranan şartlardan birinin veya birkaçının yerine getirilmemesi veya ortadan kalkması
  • İkamet izninin, veriliş amacı dışında kullanıldığının belirlenmesi
  • Hakkında geçerli sınır dışı etme veya Türkiye’ye giriş yasağı kararı bulunması

Hallerinden birinin varlığı halinde kısa dönem ikamet izni verilmez, verilmişse iptal edilir, süresi biten ikamet izni ise uzatılmaz.

Aile İkamet İzni

Kanun uyarınca aile ikamet izni;

Türk vatandaşlarının, 5901 sayılı Kanunun 28 inci maddesi kapsamında olanların veya ikamet izinlerinden birine sahip olan yabancılar ile mültecilerin ve ikincil koruma statüsü sahiplerinin;

  • Yabancı eşine,
  • Kendisinin veya eşinin ergin olmayan yabancı çocuğuna,
  • Kendisinin veya eşinin bağımlı yabancı çocuğuna,

Her defasında üç yılı aşmayacak şekilde verilebilir. Ancak, aile ikamet izninin süresi hiçbir şekilde destekleyicinin ikamet izni süresini aşamaz.

Vatandaşı olduğu ülkenin hukukuna göre birden fazla eş ile evlilik hâlinde ise eşlerden yalnızca birine aile ikamet izni verilir. Ancak, çocuklar bakımından ise diğer eşlerden olan çocuklara da aile ikamet izni verilebilir.

Çocukların aile ikamet izninde, Türkiye dışında varsa ortak velayeti bulunan anne veya babanın muvafakati aranır.

Aile ikamet izinleri, on sekiz yaşına kadar öğrenci ikamet izni almadan ilk ve ortaöğretim kurumlarında eğitim hakkı sağlar.

En az üç yıl aile ikamet izniyle Türkiye’de kalmış olanlardan on sekiz yaşını tamamlayanlar, talep etmeleri hâlinde bu izinlerini kısa dönem ikamet iznine dönüştürebilir.

Boşanma hâlinde, Türk vatandaşıyla evli yabancıya, en az üç yıl aile ikamet izniyle kalmış olmak kaydıyla kısa dönem ikamet izni verilebilir. Ancak yabancı eşin, aile içi şiddet gerekçesiyle mağdur olduğu ilgili mahkeme kararıyla sabit ise, üç yıllık süre şartı aranmaz.

Destekleyicinin ölümü hâlinde, bu kişiye bağlı aile ikamet izniyle kalanlara, süre şartı aranmadan kısa dönem ikamet izni verilebilir.

Kanun kimlerin aile ikamet iznine başvurabileceğini düzenledikten sonra aile ikamet izni verilebilmesinin şartlarını da hüküm altına almıştır. Aile ikamet iznini düzenleyen 35. Maddeye göre;

Aile ikamet izni taleplerinde destekleyicide aşağıdaki şartlar aranır:

  • Toplam geliri asgari ücretten az olmamak üzere, ailedeki fert başına asgari ücretin üçte birinden az olmayan aylık geliri bulunmak
  • Ailenin nüfusuna göre, genel sağlık ve güvenlik standartlarına uygun barınma şartlarına sahip olmak ve tüm aile fertlerini kapsayan sağlık sigortası yaptırmış olmak
  • Başvuru tarihi itibarıyla, beş yıl içinde aile düzenine karşı suçlardan herhangi birinden hüküm giymemiş olduğunu adli sicil kaydıyla belgelemek
  • Türkiye’de en az bir yıldır ikamet izniyle kalıyor olmak
  • Adres kayıt sisteminde kaydı bulunmak

Türkiye’de bulunan mülteciler ve ikincil koruma statüsü sahiplerinde belirtilen bu şartlar aranmayabilir.

Bilimsel araştırma amaçlı ikamet izni ya da çalışma izni bulunanlar, 5901 sayılı Kanunun 28 inci maddesi kapsamında olanlar veya Türk vatandaşlarıyla evli olan yabancılar hakkında Türkiye’de en az bir yıldır ikamet izniyle kalıyor olmak şartı aranmaz.

Türkiye’de, destekleyicinin yanında kalmak üzere aile ikamet izni talebinde bulunacak yabancılarda aşağıdaki şartlar aranır:

  • 34’üncü maddenin birinci fıkrası kapsamında olduğunu gösteren bilgi ve belgeleri ibraz etmek
  • 34’üncü maddenin birinci fıkrasında belirtilen kişilerle birlikte yaşadığını veya yaşama niyeti taşıdığını ortaya koymak
  • Evliliği aile ikamet izni alabilmek amacıyla yapmamış olmak
  • Eşlerden her biri için on sekiz yaşını doldurmuş olmak
  • 7’nci madde kapsamına girmemek

Kanun, aile ikamet izni verilmesinin şartlarını düzenlemenin yanı sıra aile ikamet izni talebinin reddi, iptali veya uzatılmaması hallerini de hüküm altına almıştır.

  • 35 inci maddenin birinci ve üçüncü fıkralarında aranan şartların karşılanmaması veya ortadan kalkması
  • Aile ikamet izni alma şartları ortadan kalktıktan sonra kısa dönem ikamet izni verilmemesi
  • Hakkında geçerli sınır dışı etme veya Türkiye’ye giriş yasağı kararı bulunması
  • Aile ikamet izninin, veriliş amacı dışında kullanıldığının belirlenmesi

Hallerinden birinin varlığı halinde aile ikamet izni verilmez, verilmişse iptal edilir, süresi biten ikamet izni ise uzatılmaz.

Ayrıca aile ikamet izni verilmeden veya uzatılmadan önce makul şüphe varsa, evliliğin sırf ikamet izni alabilme amacıyla yapılıp yapılmadığı valiliklerce araştırılır. Araştırma sonucunda, evliliğin bu amaçla yapıldığı tespit edilirse aile ikamet izni verilmez, verilmişse iptal edilir. Bunun yanı sıra aile ikamet izni verildikten sonra da evliliğin anlaşmalı olup olmadığı konusunda valiliklerce denetim yapılabilir. Belirtmek gerekir ki anlaşmalı evlilik yoluyla alınan ve sonradan iptal edilen ikamet izinleri Kanunda öngörülen ikamet izin sürelerinin toplanmasında hesaba katılmaz.

Öğrenci İkamet İzni

Türkiye’de bir yükseköğretim kurumunda ön lisans, lisans, yüksek lisans ya da doktora öğrenimi görecek yabancılara öğrenci ikamet izni verilir.

Bakımı ve masrafları gerçek veya tüzel kişi tarafından üstlenilen ilk ve orta derecede öğrenim görecek yabancılara, velilerinin veya yasal temsilcilerinin muvafakatiyle öğrenimleri süresince birer yıllık sürelerle öğrenci ikamet izni verilebilir ve uzatılabilir.

Öğrenci ikamet izni, öğrencinin anne ve babası ile diğer yakınlarına, ikamet izni alma konusunda hiçbir hak sağlamaz.

Öğrenim süresi bir yıldan kısa ise öğrenci ikamet izni süresi öğrenim süresini aşamaz.

Kamu kurum ve kuruluşları aracılığıyla gelerek Türkiye’de öğrenim görecek yabancılara, öğrenim süresince ikamet izni verilebilir.

Kanun uyarınca öğrenci ikamet izni verilebilmesi için;

  • 38 inci madde kapsamındaki bilgi ve belgeleri ibraz etmek
  • 7’nci madde kapsamına girmemek
  • Türkiye’de kalacağı adres bilgilerini vermek

Şartlarını haiz olmak gerekir.

Kanunda öğrenci ikamet izni talebinin reddi, iptali veya uzatılmaması halleri de açıkça düzenlenmiştir. Buna göre;

  • 39 uncu maddede aranan şartların karşılanmaması veya ortadan kalkması
  • Öğrenimin sürdürülemeyeceği konusunda kanıtların ortaya çıkması
  • Öğrenci ikamet izninin, veriliş amacı dışında kullanıldığının belirlenmesi
  • Hakkında geçerli sınır dışı etme kararı veya Türkiye’ye giriş yasağı bulunması

Hallerinden birinin varlığı halinde öğrenci ikamet izni verilmez, verilmişse iptal edilir, süresi biten ikamet izni ise uzatılmaz.

Son olarak, öğrenci ikamet izni ile Türkiye’de örgün öğrenim gören ön lisans, lisans, yüksek lisans ve doktora öğrencileri, çalışma izni almak kaydıyla çalışabilirler. Ancak, ön lisans ve lisans öğrencileri için çalışma hakkı, ilk yıldan sonra başlar.

Uzun Dönem İkamet İzni

Türkiye’de kesintisiz en az sekiz yıl ikamet izniyle kalmış olan ya da Bakanlığın belirlediği şartlara uyan yabancılara, Bakanlığın onayıyla valilikler tarafından süresiz ikamet izni verilir.

Mülteci, şartlı mülteci ve ikincil koruma statüsü sahipleri ile insani ikamet izni sahiplerine ve geçici koruma sağlananlara ise uzun dönem ikamet iznine geçiş hakkı tanınmaz.

Uzun dönem ikamet izninin verilebilmesi için;

  • Kesintisiz en az sekiz yıl ikamet izniyle Türkiye’de kalmış olmak
  • Son üç yıl içinde sosyal yardım almamış olmak
  • Kendisi veya varsa ailesinin geçimini sağlayacak yeterli ve düzenli gelir kaynağına sahip olmak
  • Geçerli sağlık sigortasına sahip olmak
  • Kamu düzeni veya kamu güvenliği açısından tehdit oluşturmamak

Şartlarını haiz olmak gereklidir.

Ayrıca Bakanlığın belirlediği şartlara sahip olması nedeniyle uzun dönem ikamet izni verilmesi uygun görülen yabancılar için kamu düzeni veya kamu güvenliği açısından tehdit oluşturmamak şartı dışındaki şartlar aranmaz.

Uzun dönem ikamet izni kişiye birtakım haklar sağlamaktadır. Buna göre uzun dönem ikamet iznine sahip kişiler; askerlik yapma yükümlülüğü, seçme ve seçilme, kamu görevlerine girme, muaf olarak araç ithal etme ve özel kanunlardaki düzenlemeler hariç, sosyal güvenliğe ilişkin kazanılmış hakları saklı kalmak ve bu hakların kullanımında ilgili mevzuat hükümlerine tabi olmak şartıyla, Türk vatandaşlarına tanınan haklardan yararlanırlar.

Son olarak, uzun dönem ikamet izinleri; yabancının, kamu düzeni veya kamu güvenliği açısından ciddi tehdit oluşturması hali ile sağlık, eğitim ve ülkesindeki zorunlu kamu hizmeti dışında bir nedenle kesintisiz bir yıldan fazla süreyle Türkiye dışında bulunması hallerinde iptal edilir.

İnsani İkamet İzni

Kanun bazı hâllerde, diğer ikamet izinlerinin verilmesindeki şartlar aranmadan, İçişleri Bakanlığınca belirlenen sürelerle sınırlı olmak kaydıyla ve Göç İdaresi Genel Müdürlüğünün onayı alınarak valiliklerce insani ikamet izni verilebileceğini ve bu izinlerin uzatılabileceğini hüküm altına almaktadır. Kanun uyarınca insani ikamet izni;

  • Çocuğun yüksek yararı söz konusu olduğunda
  • Haklarında sınır dışı etme veya Türkiye’ye giriş yasağı kararı alındığı hâlde, yabancıların Türkiye’den çıkışları yaptırılamadığında ya da Türkiye’den ayrılmaları makul veya mümkün görülmediğinde
  • 55 inci madde uyarınca yabancı hakkında sınır dışı etme kararı alınmadığında
  • 53’üncü, 72 nci ve 77 nci maddelere göre yapılan işlemlere karşı yargı yoluna başvurulduğunda
  • Başvuru sahibinin ilk iltica ülkesi veya güvenli üçüncü ülkeye geri gönderilmesi işlemlerinin devamı süresince
  • Acil nedenlerden dolayı veya ülke menfaatlerinin korunması ile kamu düzeni ve kamu güvenliği açısından Türkiye’ye girişine ve Türkiye’de kalmasına izin verilmesi gereken yabancıların, ikamet izni verilmesine engel teşkil eden durumları sebebiyle diğer ikamet izinlerinden birini alma imkânı bulunmadığında
  • Olağanüstü durumlarda

Verilebilir.

Belirtmek gerekir ki İnsani ikamet izni alan yabancılar, iznin veriliş tarihinden itibaren en geç yirmi iş günü içinde adres kayıt sistemine kayıt yaptırmak zorundadır.

İnsani ikamet izni İçişleri Bakanlığının onayı alınmak kaydıyla, iznin verilmesini zorunlu kılan şartlar ortadan kalktığında valiliklerce iptal edilir ve uzatılmaz.

İnsan Ticareti Mağduru İkamet İzni

İnsan ticareti mağduru olduğu veya olabileceği yönünde kuvvetli şüphe duyulan yabancılara, yaşadıklarının etkisinden kurtulabilmeleri ve yetkililerle iş birliği yapıp yapmayacaklarına karar verebilmeleri amacıyla valiliklerce otuz gün süreli insan ticareti mağduru ikamet izni verilir. Bu ikamet izni türünde, diğer ikamet izinlerinin verilmesindeki şartlar aranmaz.

İyileşme ve düşünme süresi tanımak amacıyla verilen ikamet izni, mağdurun güvenliği, sağlığı veya özel durumu nedeniyle en fazla altışar aylık sürelerle uzatılabilir. Ancak, bu süreler hiçbir şekilde toplam üç yılı geçemez.

İnsan ticareti mağduru olduğu veya olabileceği yönünde kuvvetli şüphe bulunan yabancıların, kendi girişimleriyle suçun failleriyle yeniden bağ kurduklarının belirlendiği durumlarda ikamet izinleri iptal edilir.

KAYNAKÇA

6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu ve İlgili Mevzuat