Yıkıcı fiyat, hâkim durumdaki bir teşebbüsün pazar gücünü korumak veya arttırmak üzere mevcut veya potansiyel rakiplerinden birini veya daha fazlasını piyasa dışına çıkarmak ya da rakibin rekabetçi davranışını engellemek için kısa vadede maliyetinin altında satış fiyatı belirleyerek zarar etmeyi göze aldığı rekabet karşıtı bir fiyatlama stratejisidir. Yıkıcı fiyat uygulamasında, her ne kadar kısa dönemde tüketiciler düşük fiyatlardan faydalansa da rekabetin kısıtlanması orta veya uzun dönemde yüksek fiyatlar, düşük kalite ve tüketici tercihlerinin azalması gibi istenmeyen sonuçlar doğurabilmektedir.[1]

Rekabet karşıtı bir fiyatlama stratejisi olan yıkıcı fiyatlamanın söz konusu olabilmesi için öncelikle hâkim durumdaki bir teşebbüsün varlığı gereklidir. Hâkim durumdan ne anlaşılması gerektiği Rekabetin Korunması Hakkında Kanun’un 3. Maddesinde ifade edilmiştir. Buna göre; Hâkim durum, belirli bir piyasadaki bir veya birden fazla teşebbüsün, rakipleri ve müşterilerinden bağımsız hareket ederek fiyat, arz, üretim ve dağıtım miktarı gibi ekonomik parametreleri belirleyebilme gücüdür.

4054 sayılı Kanun’un hâkim durum tanımı uyarınca, hâkim durum değerlendirmesi yapılırken esasen incelenen teşebbüsün rekabetçi baskılardan ne ölçüde bağımsız davranabildiği araştırılmaktadır. Kılavuz’da incelenen teşebbüsün rekabetçi baskılardan ne ölçüde bağımsız davranabildiğinin tespiti için her bir olayın kendine özgü koşullarının göz önünde bulundurulması gerçeği de dikkate alınarak;

– İncelenen teşebbüsün ve rakiplerinin ilgili pazardaki konumu,

– Pazara giriş ve pazarda büyüme engelleri,

– Alıcıların pazarlık gücü

unsurlarının göz önünde bulundurulması gerektiği açıklaması yer almaktadır.[2]

4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun’un “Hâkim Durumun Kötüye Kullanılması” başlıklı 6. maddesinde ise bir veya birden fazla teşebbüsün ülkenin bütününde ya da bir bölümünde bir mal veya hizmet piyasasındaki hâkim durumunu tek başına yahut başkaları ile yapacağı anlaşmalar ya da birlikte davranışlar ile kötüye kullanmasının hukuka aykırı ve yasak olduğu düzenlenmiştir. Aynı maddenin ikinci fıkrasında, “Ticarî faaliyet alanına başka bir teşebbüsün girmesine doğrudan veya dolaylı olarak engel olunması ya da rakiplerin piyasadaki faaliyetlerinin zorlaştırılmasını amaçlayan eylemler” kötüye kullanma hallerinden birisi olarak özellikle belirtilmiştir.

Hâkim Durumdaki Teşebbüslerin Dışlayıcı Kötüye Kullanma Niteliğindeki Davranışlarının Değerlendirilmesine İlişkin Kılavuz’un yedinci paragrafında 4054 sayılı Kanun’un 6. maddesi kapsamında incelenen bir davranışın ihlal teşkil edebilmesi için davranışı gerçekleştiren teşebbüsün ilgili pazarda hâkim durumda olması ve davranışın bir kötüye kullanma niteliği taşıması gerektiği, Kurulun bu iki temel unsurdan birinin bulunmadığını açıkça gösterebildiği durumlarda diğer unsura ilişkin analize yer vermeyebileceği ifade edilmektedir. Bu kapsamda, çeşitli yargı kararlarına da yansıdığı üzere, bir eylemin 4054 sayılı Kanun’un 6. maddesi kapsamında ihlal olarak değerlendirilebilmesi için iki unsurun bir arada varlığı aranmakta, her iki koşuldan herhangi birinin noksan olması, analize konu olay bakımından 6. madde ihlalinin bulunmayacağı anlamını taşımaktadır. Dolayısıyla analize herhangi bir koşulun değerlendirilmesinden başlanabilecek, koşulun varlığının ortaya konulması halinde analize devam edilecek, yokluğu halinde ise hâkim durumun kötüye kullanılmasından bahsedilemeyeceği sonucuna ulaşılabilecektir.[3]

İkinci olarak, yıkıcı fiyatlamanın söz konusu olabilmesi için hâkim durumdaki teşebbüsün, maliyetlerinin altında fiyat belirlemesi gerekmektedir. Belirtmek gerekir ki her türlü düşük fiyatlama değil, yalnızca ilgili ürün pazarının eşit etkinlikteki rakip bir teşebbüsün kapatılmasına sebebiyet verebilecek nitelikte düşük fiyatlamalar hâkim durumun kötüye kullanılması olarak nitelenebilecektir.

Üçüncü olarak, hâkim durumdaki firmanın, aynı ürün pazarındaki rakip firmaların piyasa dışında bırakılmalarını sağlamak amacıyla maliyetlerinin altında fiyat belirlemesi gerekmektedir. Konuya ilişkin olarak Rekabet Kurulu şu yönde karar vermiştir;

Bu kapsamda öncelikle incelenen davranışın maliyet altı fiyatlama olup olmadığının tespiti gerekmektedir. Maliyet altı fiyatlamanın tespiti halinde hâkim durumun kötüye kullanılmasından söz edebilmek için ilgili ürün pazarının eşit etkinlikteki bir rakibe kapatılmasının muhtemel olması şartı aranmaktadır. İncelenen davranışın maliyet altı fiyatlama olmadığının tespit edildiği durumlarda ise pazar kapama olasılığı göz önünde bulundurulmaksızın söz konusu davranışın yıkıcı fiyat uygulaması olmadığı sonucuna ulaşılabilmektedir.[4]

Son olarak yıkıcı fiyatlamanın söz konusu olabilmesi için hâkim firmanın önce fiyatı maliyetlerinin altında belirleyerek rakip firmaların piyasa dışında kalmasını sağlaması ve ardından da fiyatları yükselterek düşük fiyat döneminde uğramış olduğu zararı telafi etmesi gerekmektedir.  Dolayısıyla yıkıcı fiyat uygulamasında maliyetlerin altında belirlenen düşük fiyat yalnızca kısa bir dönem geçerlidir. Yıkıcı fiyat uygulamalarının temel hedefi, rekabet hukukuna aykırı biçimde rakipleri piyasa dışında bırakarak yüksek fiyat uygulamaktır. Böylelikle kar maksimizasyonu sağlanacaktır.

Belirtmek gerekir ki yıkıcı fiyat uygulamasının varlığı için bu dört koşulun aynı anda olması gereklidir. Koşullardan birinin mevcut olmaması halinde yıkıcı fiyat uygulamasından bahsedilemeyecektir.

Yıkıcı fiyat uygulamasına gidildiğinin tespit edilmesi halinde uygulanacak müeyyideler Rekabetin Korunması Hakkında Kanun’da düzenlenmiştir. Kanun’un İdari Para Cezası başlıklı 16. Maddesi uyarınca; yıkıcı fiyatlandırmada bulunduğu tespit edilen teşebbüslere, ceza verilecek teşebbüs ile teşebbüs birlikleri veya bu birliklerin üyelerinin nihai karardan bir önceki mali yıl sonunda oluşan veya bunun hesaplanması mümkün olmazsa nihai karar tarihine en yakın mali yıl sonunda oluşan ve Kurul tarafından saptanacak olan yıllık gayri safi gelirlerinin yüzde onuna kadar idarî para cezası verilir.

KAYNAKÇA

Rekabet Kurumu, Rekabet Terimleri Sözlüğü, https://www.rekabet.gov.tr/tr/Sayfa/Yayinlar/rekabet-terimleri-sozlugu/terimler-listesi?icerik=9ae7b79f-1351-4f01-95b3-3e67499a3400

Rekabet Kurulu, 10.02.2022 Tarihli, 22-08/116-46 Karar Sayılı Kararı

Rekabetin Korunması Hakkında Kanun ve İlgili Mevzuat

[1] Rekabet Kurumu, Rekabet Terimleri Sözlüğü, https://www.rekabet.gov.tr/tr/Sayfa/Yayinlar/rekabet-terimleri-sozlugu/terimler-listesi?icerik=9ae7b79f-1351-4f01-95b3-3e67499a3400

[2] Rekabet Kurulu, 10.02.2022 Tarihli, 22-08/116-46 Karar Sayılı Kararı

[3] Rekabet Kurulu, 10.02.2022 Tarihli, 22-08/116-46 Karar Sayılı Kararı

[4] Rekabet Kurulu, 10.02.2022 Tarihli, 22-08/116-46 Karar Sayılı Kararı